"بنام خدا"                                   
              
"ومن احیاها فانما احیاالناس جمیعا: کسی که یک نفر را از مرگ نجات بخشد گویی تمام مردم را زنده گردانیده است"  

سوره مائده -آیه 32 

انسان سالم محور توسعه پایدار در هر جامعه ای است وحفاظت از سلامت افراد در هر کشوری از وظایف آن دولت است.لذا در سیستم ارائه خدمات سلامتی سطوح پیشگیری از بیماری در سه مرحله تعریف شده است.
الف:مرحله پیشگیری اولیه primary prevention :که طی آن اقداماتی انجام می شود که فرد بیمار نشود یعنی بدن فرد را در مقابل بیماریهای عفونی از طریق اینمونیزاسیون واستفاده از واکسنها قوی می کنیم وتماس فرد را با عامل بیماری زا کم می کنم وفاکتورها وعوامل خطرrisk factor  را که منجر به بیماریهای مزمن وغیر واگیردار می شود حذف می کنیم که نتیجه تلاشها در این مرحله منجر به حفظ سلامت فرد شود.
ب:مرحله پیشگیری ثانویه secondary prevention :در این مرحله فرد دچار بیماری شده است که طی آن بیمار مشخص وبیماری وی تشخیص داده می شود و درمان وی انجام می شود.
ج:مرحله پیشگیری ثالثیه  tertiary prevention :در این مرحله بیماری منجر به ناتوانی(disability) بیمار شده است وعضو یا اعضایی از بدن وی عملکرد خودش را از دست داده است که طی آن به درمان عوارض و بازتوانی بیمار پرداحته می شود.مانند کسی که دستش در اثر حادثه ای قطع شده است که برای وی از اندام مصنوعی به منظور کمک به انجام امور روزمره وی استفاده می شود.

جایگاه پیوند اعضا در مرحله سوم قرار دارد.هنگامیکه اعضایی از بدن مانند کلیه ها ، قلب ، لوز المعده ، ریه ، قرنیه چشم، پوست ، استخوان و ... به هر دلیلی عملکرد طبیعی خودشان را از دست دهند ودچار نارسایی پیشرفته شوند،موضوع جایگزین نمودن عضو از دست رفته با عضو یا وسیله دیگری که کار آن عضو را انجام دهد مطرح می شود. لذا پیوند اعضا تنها راه ادامه حیات برای بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفته قلب و کبد و بهترین درمان برای بیماران مبتلابه نارسایی پیشرفته کلیوی و یا بیماران با سوختگی شدید می باشد. دانش پزشکی که همیشه سعی کرده است پاسخی برای آلام بشر بیابد در این زمینه هم گامهای بلندی برداشته  است . در طی سه دهه گذشته در کشور ما نیز به موازات سایر تحولاتی که برای خودکفایی میهن عزیزمان در زمینه های پزشکی برداشته شده است پیوند اعضا نیز تحولی چشمگیروغرور انگیز داشته است و درپرتو همت بلند وتلاش عاشقانه جامعه پزشکی به نیازهای جامعه در حدی که شایسته پیشرفت های روز دنیاست پاسخ داده شده است.
پیوند عضو یا نسج از فردی به فرد دیگر در مورد برخی از اعضا و بافتها از انسان زنده به بیمار نیازمند انجام می شود.مانند پیوند کلیه که فرد دهنده با یک کلیه هم قادر به ادامه حیات بوده وکلیه دومش را به بیمار نیازمند اهدا میکند اما لازمه پیوند برخی دیگراز اعضای بدن مانند قلب ،کبد ،قرنیه و.... الزاماُ از فردی که دچار مرگ مغزی شده است می باشد.با توجه به اینکه پیوند کلیه از انسان سالم به فرد بیمار احتمال مخاطراتی برای فرد دهنده دارد لذا سیاست دولتها گسترش وحمایت از پیوند از بیمار دچار مرگ مغزی شده به بیمار نیازمند است. در ده سال گذشته این موضوع در قالب شبکه فراهم آوری اعضا ي پيوندي در کشور ما شکل اجرایی پیدا کرده است و به عنوان یکی از دستاوردهای موفق نظام سلامت معرفی می گردد.فراهم آوری اعضای پیوندی متأثر از قوانین فرهنگی وموضوعات اجتماعی است.در ایران نیز در سالهایی که قانون پیوند اعضا از افراد فوت شده وجود نداشت پیوند کلیه از اهداکنندگان زنده بعنوان شیوه ای برای رفع نیاز بیماران آغاز و با پیشرفتهای قابل ملاحظه ای در سالهای بعد همراه بود.اولین پيوند كليه در ايران در سال 1347 شمسي انجام شده است و پس از پيروزي انقلاب اسلامي مجدداً در سال 1361 پيوند كليه از اهداكنندگان زنده شروع شد . بعد از انقلاب و زمانی که پیوند کلیه در ایران با توسعه چشمگیری همراه گردید، متخصصین ومسئولین برای ایجاد زمینه مناسب جهت پذیرش عمومی ،کسب فتاوی وتصویب قوانین لازم جهت استفاده از اعضای مبتلایان مرگ مغزی تلاش نمودند.همزمان از بسیاری از مراجع عظام تقلید از جمله حضرت امام خمینی (ره) ،مقام معظم رهبری،مرحوم آیت ا... فاضل لنکرانی ،آیت اله مکارم شیرازی ،آیت اله نوری همدانی و آیت اله صافی ومولانا مطهری(مولوی اهل تسنن) استفتاء شده و این حضرات اهدای عضو و پیوند به بیماران نیازمند اعضا را که نجات جان برخی بیماران موقوف برآن است  را جایز شمردند.در سال 1372 لایحه اجازه پیوند اعضای بدن فوت شدگان در موارد خاص تقدیم مجلس  شورای اسلامی گردید ولی به تصویب نرسید تا این که مجدداُ در سال 1379 این قانون در مجلس ششم مطرح و به تصویب رسید.و در همان سال پروتکل مرگ مغزی  به دستور وزیر بهداشت،درمان و آموزش پزشکی تدوین وابلاغ گردید.بعد از تصویب قانون ،آئین نامه اجرایی آن تنظیم ودر 25 اردیبهشت سال 1381 در هیئت دولت تصویب گردید و با تصویب این آئین نامه اجرایی زمینه توسعه آن فراهم و در سال 1381 شبکه فراهم آوری اعضای پیوندی ایران طراحی و به تدریج اجزای آن در تهران وشهرستانها شکل گرفت و زمینه برای توسعه آن در همه استانها فراهم گردید. ضمناُ اعضا ونسوج یک کاداور می تواند به بیش از 50 نفر اهدا شود که سبب ادامه حیات و یا ارتقاء سلامتی آنها گردد.
متن قانون مصوب تحت عنوان "قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده و یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است"به شرح ذیل می باشد:
ماده واحده ـ بیمارستانهای مجهز برای پیوند اعضاء پس از کسب اجازه کتبی از وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی می توانند از اعضای سالم بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان بر طبق نظر کارشناسان خبره مسلم باشد ،به شرط وصیت بیمار یا موافقت ولی میت جهت پیوند به بیمارانی که ادامه حیاتشان به پیوند عضو یا اعضای فوق بستگی دارد، استفاده نمایند.
تبصره1-تشخیص مرگ مغزی توسط کارشناسان خبره در بیمارستانهای مجهز دانشگاههای دولتی صورت می گیرد. این کارشناسان با حکم وزیر بهداشت ، درمان وآموزش پزشکی به مدت چهار سال منصوب می شوند.
تبصره2- اعضای تیم های تشخیص مرگ مغزی نبایستی عضویت تیمهای پیوند کننده را داشته باشند.
تبصره3- پزشکان تیم ازجهت جراحات وارده بر میت مشمول دیه نخواهند گردید.
آئین نامه اجرائی این قانون به وسیله وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشکی ونماینده قوه قضائیه با هماهنگی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران وبنیاد امور بیماریهای خاص ظرف 3 ماه از تاریخ ابلاغ این قانون تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.
 

***
جمهوری اسلامی ایران
وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشکی
معاونت سلامت
ریاست محترم دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی
سلام علیکم
آئین نامه اجرائی "پیوند اعضاء بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است"مصوب هیئت محترم وزیران به تاریخ 25/02/1381 به پیوست ارسال می گردد.از آنجا که با تصویب آئین نامه ،پیوند اعضا از جسد شکل رسمی واجرایی پیدا کرده است و با توجه به توانمندیهای موجود در عرصه پیوند در کشور و نیاز به استفاده از این منبع فراهم آوری اعضا خواهشمند است ضمن نظارت کامل بر حسن اجرای این آئین نامه در آن دانشگاه به نکات زیر توجه گردد:
1- از آنجا که اجرای این آیین نامه  به عهده مرکز مدیریت پیوند وبیماریهای خاص گذاشته شده ،این مرکز شبکه فراهم آوری اعضا را طراحی و به اجرا گذاشته است.
2- در مرحله اول ،دانشگاههای علوم پزشکی تهران –شهید بهشتی –شیراز-مشهد- تبریز و اصفهان پس از آمادگی های لازم در این شبکه فعالیت خواهند داشت.
3- کلیه بیمارستانهای دولتی وغیر دولتی مستقر در این استانها موظفند وقوع مرگ مغزی را بلافاصله بعد از تشخیص از طریق مسئول واحد فراهم آوری اعضای دانشگاههای مربوطه به مرکز مدیریت پیوند اعلام نمایند.
4- انتخاب گیرنده عضو واولویت بندی آنان بر اساس برنامه تنظیمی مرکز فوق الذکر است .
5- دانشگاهها در صورت آمادگی برای ایجاد تیم یا واحد فراهم آوری اعضا وبخشهای جدید پیوند ،مراتب را برای بررسی به مرکز مدیریت پیوند وبیماریهای خاص اعلام دارند.

 

پس از تصويب قوانين فوق با انجام ده ها و صدها پيوند كليه ، كبد ، قلب ، ريه ، پانكراس ، قرنيه ، پوست ، استخوان ، تاندون ، دريچه قلبي و ... كشور ايران جزء كشورهاي پيشرو در پيوند اعضاء از اهداكنندگان مرگ مغزي در خاورميانه شده است ؛ بطوريكه تا پايان سال 1389 در ايران بيش از 29764 پيوند كليه - 1200پيوند كبد- 362 پيوند قلب - 79 پيوند پانكراس - 55 پيوند ريه - 43237 پيوند قرنيه - 3402 پيوند مغز استخوان و 71 پيوند پوست انجام شده است .

همزمان وپس از طی مراحل قانونی فوق الذکر واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي با مديريت مركز پيوند اعضا در حوزه رياست محترم دانشگاه از بهمن ماه سال 1380 جهت کمک به قشر ضعیف و آسیب پذیر جامعه راه اندازی شد.البته از سالهای قبل برخی اساتید این دانشگاه با گذرانیدن دوره پیوند کلیه در خارج از کشور انجام پیوند کلیه از فرد دهنده زنده را شروع کرده بودند بطوریکه اولین پیوند کلیه در بیمارستان امام رضا(ع) در اواخر سال1367 وبیمارستان قائم (عج)در بیستم آبان سال 1368 با موفقیت انجام شده و از آن زمان تا کنون انجام پیوند کلیه از اهداكنندگان زنده ابتدا در دو مرکز آموزشی-درمانی امام رضا(ع) وقائم (عج)  و در حال حاضر در بيمارستان منتصريه ادامه دارد. اما با توجه به دلایلی که قبلا به برخی از آنها اشاره گرديد واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي مسئولیت هماهنگی وتوسعه پیوند از اهداكنندگان مرگ مغزی را بر عهده دارد.اعضای تیم تشخیص و تأیید مرگ مغزی بالغ بر12 نفر از اساتید که همه اعضای هیئت علمی دانشگاه ودر چهار تخصص شامل : متخصص بيماريهاي اعصاب - جراح مغزواعصاب-متخصص داخلي- متخصص بيهوشي   وتأييد كننده نهايي پزشکی قانونی می باشند، اعضای تیم انجام عمل پیوند جراحان عالیقدر که اعضای هیئت علمی دانشگاه بوده ودر بیمارستانهای منتصريه، امام رضا (ع) وخاتم الانبیاء اعمال پیوند کلیه ،قرنیه  ،پوست وقلب را انجام می دهند وفعلا کبد وپانکراس وریه از بیماران مرگ مغزی اصطلاحاُ Harvest می شودیعنی برداشته  شده و تحت شرایط خاص به شیراز وتهران جهت پیوند منتقل می شود که با توجه به زمینه مساعد موجود در دانشگاه مشهد واعلام آمادگی اساتید این دانشگاه  مقدمات انجام پیوند کبد ،لوزالمعده ،ریه ،استخوان و مغز استخوان  فراهم شده است و انشاءا... در آینده امیدواریم این پیوندها نیز در مشهد انجام شود.

معرفی اهداكنندگان مرگ مغزي  از کلیه بیمارستانهای مشهد وشهرستانهای استان خراسان بزرگ از طریق رابطین پیوند انجام می شود .همکاران اجرایی بخش اهداكنندگان عضو در واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي با تلاش مستمر مسئولیت اخذ رضایت از خانواده محترم مرگ مغزي و هماهنگي تيم تأييد كننده و تيم پيوند را بر عهده داشته وهمکاران بخش گیرندگان عضو نیز مسئولیت آماده کردن بیماران نیازمند دریافت عضو وتهیه لیست انتظار برای عمل پیوند وانجام امور مربوط به در یافت کنندگان اعضا را انجام می دهند.فرایند پیوند عضو از بیمار مرگ مغزی بسیار پیچیده ومنظم است وبصورت تیمی انجام می شود. اعضای این تیمها که در فرایند پیوند با هماهنگی وهمدلی وتلاش و حفظ روحیه کار تیمی همیشه آماده خدمت می باشند شامل اساتید دانشگاه در تخصصهای مختلف در سه مرحله از فرایند شامل مرحله تأیید وتشخیص و معرفی بیمار مرگ مغزی –مرحله تأیید وتشخیص وآماده سازی ومعرفی بیمار نیازمند پیوند و حفاظت از عضو پیوند شده بیمار انجام وظیفه می نمایند که در این میان اساتید ومتخصصین محترم در صیانت از عضو پیوند شده نقش بسیار حیاتی دارند ومراحل انجام اعمال جراحی مرتبط با پیوند که توسط جراحان محترم انجام میشود.
علاوه بر اساتید ،کادر پرستاری،اطاق عمل،بیهوشی وپرسنل پشتیبانی کننده نقش بسیار مهمی در این فرایند دارند که از اعضای مهم این کار گروهی بوده و در مراحل قبل، حین و بعد از عمل پیوند ،تلاشهایشان نثار بیماران نیازمند می شود.همکاران اجرایی واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي و رابطین محترم از عوامل اصلی این زنجیره هستند .حفظ روحیه کار تیمی رمز موفقیت یک پیوند می باشد.
عزیزان فوق به طور شبانه روزی آماده خدمت می باشند واکثراُ پیوند در ایام تعطیل  و ساعات غير اداري انجام می شود.تقدس امر پیوند ونجات جان یک بیمار تنها عامل بر انگیزاننده شوق واشتیاق این همکاران پر تلاش وخستگی ناپذیر است ونتیجه کار این گروه از سال 1380 تا کنون (1/8/1391) منجر به استفاده از اعضای 344 بیمار دچار مرگ مغزی شده است.از اعضای این زنده یادان تا کنون به 1236بیمار نيازمند عضو پيوندي رايگان اهدا شده است .

651 بيمار دچار نارسایی کلیه  بوده و با دیالیز به زندگي خود ادامه مي دادندكه به آنها كلیه اهدا شده و آنان از رنج سه بار در هفته رفتن به زیر دستگاه دیالیز نجات يافته اند .  190 كبد به بيماران دچار نارسايي كبد كه مشرف به فوت بوده اند اهدا شده است  . 7 قلب ، 5 پانكراس ، 90 مورد پوست و يك مورد روده و 292 مورد قرنيه بصورت رايگان به بيماران نيازمند اهدا شده است .

لازم بذكر است كه پيوند پوست براي اولين بار در كشور در دانشگاه علوم پزشكي مشهد در سال 1386 راه اندازي شد ه است و جان 90 مورد بيمار دچار سوختگي وسيع را كه در اكثر موارد به مرگ منجر ميشد نجات داده است .

تا کنون بالغ بر28000 کارت اهدای عضو برای خانواده بزرگ اهدا کنندگان عضو صادر شده است . واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي دانشگاه علوم پزشكي مشهد از سال 1380 تاکنون چندین نوبت رتبه اول تا سوم را در کشورکسب نموده است.نکته مهمی که همیشه مورد توجه صاحبان فرایند پیوند عضو بوده وهست حفظ روحیه کار گروهی وکار کردن بصورت تیمی وعشق وعلاقه به بیمار می باشد که این از عنایات خداوند است . علیرغم همه تلاشها درصد اخذ رضایت از خانواده محترم اهداكنندگان مرگ مغزی حدود 40% می باشد وبا رضايت اين خانواده ها ظرفیت خالی 60% باقیمانده می تواند از لیست انتظار طولانی  بیماران دردمند بکاهد و به اميد اين هستيم كه هيچ فردي كه دچار مرگ مغزي شده است اعضاي بدن خود را مدفون نكند و باعث نجات جان بيماران بيشتري بشود  .به ازاء پيوندهاي انجام شده از اهداكنندگان مرگ مغزي شاخصي داريم كه به ازاء هر يك ميليون نفر جمعيت در سال محاسبه مي شود (Per Million Population) كه اين شاخص در سال 1390 در خراسان رضوي 7/5 مي باشد . بیشترین گروه سنی که پس از مرگ مغزی اعضاء آنها منجر به پیوند عضو شده است 20 تا 30 سال بوده است واکثرا مردان وشایعترین علت مرگ مغزی آنها ، ضربه مغزی بوده است که متأسفانه به علت شیوع فراوانی سوانح  وحوادث بویژه تصادفات رانندگی واکثراُ جوانان و جنس مذکر در معرض خطر هستندکه امیدواریم با برنامه ریزی مناسب این معضل نيز مرتفع گردد.

هموطنان جهت دریافت فرم اهدای عضو وعضویت در این خانواده می توانند:
با مراجعه به یکی از این مراکز فرم عضویت را شخصاُ دریافت نمایند:
 آدرس: مشهد-خيابان امام خميني - جنب باغ ملي- انتهاي خيابان جنت- بيمارستان منتصريه- واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي  

              تلفن :    2291976-0511 
 ویااینکه به وب سایت دانشگاه مراجعه نموده وپس ازدریافت فرم از سایت و تکمیل وارسال آن به بيمارستان منتصريه- واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي دانشگاه برای آنهاکارت عضویت صادرو ارسال خواهد شد. آدرس:(http://www.mums.ac.ir/tmc)

بحث پیوند از ابعاد مختلف عاطفی،اجتماعی،اقتصادی وعلمی قابل توجه ودر هر قسمت نکات بسیاری نهفته است که دراین مجال نمی گنجد و ما تا کنون به برخی از سرفصلهای مهم آن اشاره ای کردیم.انتظاری که از جامعه می رود در وحله اول توجه به پیشگیری از بیماری است یعنی اقداماتی را انجام دهیم که کلیه های ما دچار نارسایی نشودکه مجبور به تحمل دیالیزویا تحمیل کردن هزینه های سنگین پیوند بر بودجه عمومی دولت باشیم.با مراجعه به صاحبنظران وکسب آموزشهای لازم از نارسایی قلبی ،نارسایی کبدی و... پیشگیری کنیم زیرا در مراحل اولیه سطوح پیشگیری که در ابتدا اشاره ای بر آن شد براحتی بسیاری از این عوارض قابل جلوگیری است.با تغییر شیوه های زندگی وپرهیز از استرس و افزایش تحرک ودقت در تغذیه  پرهیز از پرخوری وچاقی زیاد وخودداری از استعمال دخانیات از عوامل خطری مثل افزایش فشار خون ودیابت و... پیشگیری کنیم زیرا اين موارد نقش بسیار مهمی در ایجاد نارسایی اعضايي مانند كليه، كبد و قلب  دارند و در مرحله دوم با کمک به توسعه فرهنگ اهدای عضو و عضویت در خانواده بزرگ اهداکنندگان از آلام بیماران در لیست انتظار پیوندبکاهیم
. در تحقق این مهم رسانه های صوتی ،تصویری ، نوشتاری و... نقش مهمی را ایفا می کنند..ما به نمایندگی از طرف تیم ارزشمند پیوند دانشگاه علوم پزشکی مشهد از تمامی کسانی که به هر نحو ممکن بخشی از رسالت خودشان را در راستای توسعه فرهنگ اهدای عضو انجام میدهند تشکر و قدردانی می نمایم.دعای خیربیماران دردمند بدرقه راهتان باد.

  واحد فراهم آوري اعضاي پيوندي